KARTY Z HISTORII - KOMISARIATY MIEJSKIE PP WOJEWÓDZTA BIAŁOSTOCKIEGO
Karty z historii będą ukazywały się na stronie internetowej Komendy Wojewódzkiej Policji w Białymstoku przez cały rok, 24 dnia każdego miesiąca. Ten cykl zakończymy 24 lipca 2019 r., w setną rocznicę powstania Policji Państwowej. Dziś, prezentujemy komisariaty miejskie Policji Państwowej na terenie województwa białostockiego.
Na terenie większych miast typową pracę policyjną prowadziły miejskie komisariaty PP. W porównaniu do zadań i trybu działalności posterunków gminnych wykonywały one te same czynności służbowe, tyle że w bardziej specyficznych warunkach. W zależności od potrzeb i wielkości ośrodków miejskich powoływano w miastach po kilka lub kilkanaście takich jednostek, kierowanych odgórnie przez komendę miasta, zorganizowaną strukturalnie na prawach komendy powiatowej. Jedynie policja m. st. Warszawy działała na prawach komendy okręgowej. W 1924 r. na całym obszarze państwa polskiego funkcjonowało 7 wydzielonych komend miejskich. W wyniku podjętych w 1928 r. prac reorganizacyjnych próbowano unormować ostateczny status prawno-organizacyjny takich komend. Wydano w tym celu odpowiednie przepisy o organizacji Policji Państwowej w miastach, mówiące o ustanowieniu w Krakowie, Lwowie, Łodzi, Poznaniu i Wilnie komend miast, podporządkowanych bezpośrednio komendantom wojewódzkim. W Białymstoku funkcję komendy miejskiej spełniał wyznaczony do tych zadań Komisariat Główny, którego kierownik sterował pracą pozostałych komisariatów. W sprawach służbowych podległy był on jednak władzy miejscowego komendanta powiatowego.
Obowiązujące przepisy funkcjonowały osiem lat i zmieniły się częściowo na mocy nowych postanowień prawnych, zawartych w znowelizowanym rozporządzeniu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 25 II 1936 r. Na jego podstawie w miastach, gdzie na czele powiatu miejskiego stał osobny starosta grodzki lub komisarz rządu, powoływano urzędy policyjne pod nazwą „Komenda Miasta i I Komisariat PP w NN”. Na czele policji miejskiej stał więc Komendant Miasta i Kierownik I Komisariatu, któremu podporządkowywano wszystkie pozostałe komisariaty w danym mieście. W miastach, w których funkcję starosty grodzkiego powierzona została staroście powiatowemu, taki urząd funkcjonował pod nazwą „Komenda Powiatowa i Miasta PP w NN”. W tym wypadku władzy jej komendanta podlegały odtąd nie tylko komisariaty miejskie, ale i struktury policji powiatowej.
Do czasu utworzenia V białostockiego okręgu PP na terenie Białegostoku sprawami bezpieczeństwa publicznego w mieście zajmował się odrębny Urząd Policji Miasta Białegostoku. Zlikwidowano go jednak dość szybko na mocy ustawy o Policji Państwowej z 24 lipca 1919 r., a kierownictwo nad zorganizowanymi komisariatami miejskimi powierzono komendantowi PP pow. białostockiego. Do końca 1926 r. na terenie miasta było ich łącznie pięć. Mieszczący się na dworcu kolejowym V komisariat w roku następnym został rozwiązany i przemianowany na policyjny posterunek kolejowy. Urzędowe siedziby białostockich komisariatów PP nie były stałe i w całym okresie międzywojennym kilkakrotnie zmieniały swe miejsce.
Przy jednoczesnym funkcjonowaniu kilku komisariatów w mieście, z braku wydzielonej komendy miejskiej PP, jeden z nich od 1926 r. spełniał rolę komisariatu nadrzędnego, którego kierownik koordynował całością pracy policyjnej pozostałych jednostek. Dotychczasowy I Komisariat PP w Białymstoku przekształcony został więc w Komisariat Główny, a pozostałe cztery zmieniając dotąd istniejącą numerację przemianowane zostały w miejskie podkomisariaty PP. Takie same zmiany dotyczyły również i Grodna, gdzie I Komisariat PP otrzymał nazwę Komisariatu Głównego, a dwa inne bezpośrednio mu podległe przekształcone zostały w odpowiednie podkomisariaty. Taka reorganizacja struktur nie dotyczyła jedynie komisariatów PP w Łomży, Suwałkach i Wołkowysku, które służbowo nadal były podporządkowane odnośnym komendantom powiatowym.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 21 września 1928 r. przyniosło kolejne zmiany organizacyjne. Na mocy rozkazów Komendy Głównej PP wszystkie podkomisariaty na terenie Białegostoku i Grodna powróciły do poprzedniej nazwy komisariatów i przypisanej wcześniej numeracji porządkowej. W czynnościach służbowych podporządkowywano je ponownie I Głównemu Komisariatowi PP. Taki stan rzeczy utrzymał się do marca 1936 r., kiedy to rozporządzeniem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych o zmianie organizacji Policji Państwowej w powiatach miejskich powołano w Białymstoku nowy lokalny urząd policji pod nazwą Komenda Miasta i I Komisariat PP. Pracą policyjną komendy, trzech komisariatów i posterunku kolejowego kierował odtąd Komendant Miasta i Kierownik I Komisariatu. Z dniem 1 czerwca 1939 r. urząd ten i stanowisko funkcyjne przestało istnieć na rzecz nowego organu jakim była Komenda PP Miasta Białegostoku. Od tej pory komendant miasta sterował działaniem wszystkich komisariatów miejskich, będąc bezpośrednio podporządkowany rozkazom komendanta wojewódzkiego PP w Białymstoku.
W wyniku ciągłych zmian strukturalnych i przesunięć administracyjnych granic woj. białostockiego w połowie 1939 r. miejskie komisariaty PP funkcjonowały już tylko w Białymstoku ( I-IV), Grodnie (I-II) i jeden w Suwałkach. W tych dwóch ostatnich miastach ich kierownicy w sprawach bezpieczeństwa publicznego podlegali kompetencjom miejscowych komend powiatowych. Jedynie policja m. Białystok posiadała wydzieloną spod kompetencji komendanta powiatowego własną komendę, kierującą czynnościami służbowymi podległych komisariatów.
Obowiązki kierownika miejskiego komisariatu PP sprawował najczęściej wyższy funkcjonariusz policji w stopniu komisarza lub podkomisarza, rzadziej zaś w stopniu aspiranta. W razie jego nieobecności czynności służbowe przejmowali na siebie wyznaczeni do tego zastępcy, sprawujący nadzór i kierownictwo nad komisariatem do czasu powrotu kierownika. Na czas całodobowej służby personel komisariatu dzielony był na plutony operacyjne, wykonujące określone czynności z zakresu bezpieczeństwa (patrole, obchody, posterunki w wyznaczonych miejscach). Trzyzmianowa praca zaczynała się więc każdorazowo od zwoływanej przez sekcyjnego zbiórki danego plutonu, podczas której sprawdzano stan i przygotowanie funkcjonariuszy na pół godziny przed rozpoczęciem służby. Przed frontem plutonu pełniącego dyżur odczytywano także rozkazy dzienne bądź urzędowe okólniki miejscowej komendy. Kierownik danego komisariatu lub jego zastępca zobowiązany był regulaminowo do uczestnictwa w tego typu odprawie. Obok nienagannego wyglądu zewnętrznego wszyscy funkcjonariusze posiadać musieli odpowiednie uzbrojenie i wyposażenie służbowe (notesy, ołówki, gwizdki, latarki itp.). W porze nocnej wszystkie komisariaty na wyszczególnionych odcinkach swego obszaru utrzymywały ruchome patrole prewencyjne, jak i stałe posterunki policyjne w określonych docelowo punktach miasta, czy też przy siedzibach najważniejszych urzędów władz administracji państwowej.
Etatowo personel każdego komisariatu miejskiego składał się przeważnie z 1-2 oficerów i kilkudziesięciu szeregowych. O liczbie policjantów decydowała jednak zazwyczaj wielkość administrowanego obszaru oraz ogólny stan bezpieczeństwa publicznego w różnych dzielnicach miasta. Dla porównania w 1925 r. w pięciu białostockich komisariatach PP pracowało łącznie 280 wyższych i niższych funkcjonariuszy służby mundurowej:
- I Komisariat PP: 1 podkomisarz, 2 st. przodowników, 6 przodowników, 8 st. posterunkowych i 40 posterunkowych;
- II Komisariat PP: 1 podkomisarz, 2 st. przodowników, 5 przodowników, 6 st. posterunkowych i 40 posterunkowych;
- III Komisariat PP: 1 podkomisarz, 3 st. przodowników, 6 przodowników, 12 st. posterunkowych, 65 posterunkowych;
- IV Komisariat PP: 1 podkomisarz, 2 st. przodowników, 5 przodowników, 8 st. posterunkowych i 27 posterunkowych;
- V Komisariat PP: 1 aspirant, 2 st. przodowników, 3 przodowników, 5 st. posterunkowych i 28 posterunkowych.
Podobna sytuacja kadrowa przedstawiała się w trzech komisariatach miejskich Grodna, gdzie pracowało odpowiednio 3 oficerów (I podkomisarz i 2 aspirantów) oraz 170 niższych funkcjonariuszy ( w I-93, w II-43, III-34). Natomiast w pozostałych trzech komisariatach Łomży, Suwałk i Wołkowyska zatrudnienie w policyjnych organach bezpieczeństwa publicznego znalazło ponadto 146 policjantów. Z powyższych wyliczeń wynika więc jasno, iż prawie 1/3 funkcjonariuszy V okręgu pracowała w miejskich strukturach PP.
Według dyslokacji policyjnych urzędów z 1938 r. tego typu jednostki funkcjonowały pod następującymi adresami:
- I Komisariat PP w Białymstoku – ul. Pierackiego 3
- II Komisariat PP w Białymstoku – ul. Pierackiego 65
- III Komisariat PP w Białymstoku – ul. Mickiewicza 7
- IV Komisariat PP w Białymstoku – ul. Piłsudskiego 47
- I Komisariat PP w Grodnie – ul. Botaniczna 2
- II Komisariat PP w Grodnie – ul. Bonifraterska 7
- Komisariat PP w Łomży – Plac Kościuszki 4
- Komisariat PP w Suwałkach – ul. Kościuszki 80.
